İskitler (Sakalar, Scythians)

İskitler (Sakalar, Scythians)

İskitler (Skythler, Sakalar), M.Ö. 8. yüzyıl M.Ö. 3. yüzyıl arasında Avrupa'nın doğusu (Kırım ve Pontik Bozkırlar)ile Orta Asya'da, Tanrı Dağları ve Fergana Vadisi'ni de içine alan bölgelerde yaşamış göçmen halk. İskitler için Grek kaynaklarında "Skythai", Asur kaynaklarında "Aşguzai", Pers kaynaklarında "Saka" ve Çin kaynaklarında "Sai" tabirleri kullanılmıştır.^[1]

İskitlerin hem Soğdca gibi antik bir İranî dili hem de Türk dili konuşan bir ^[2][3][4][5] Türk ^{[6][7][8][9][10][11][12][13][14]} olduğu düşünülmektedir. Osetlerin ataları ^[15][16] olduğunu gösteren araştırmalar da vardır. Ancak bazı araştırmacılar İskitlerin İranî halk ^{[17][18][19][20][21][22][23]} olduğunu iddia etmektedirler.



Kökenleri

19. yüzyılın ortalarına kadar İskitlerin Türkî olduğu düşünülmekteydi.^{[24][25][14][26]} Yunan ve Bizans kaynakları onları hep diğer Türk devletleri olan Hun, Hazar, Avar, Bolgar ve Göktürklerle ilişkilendirmiş onları iskitlerle bir göstermişlerdir.^{[27][28][29][30]} İskitlerin İranî dil konuştuğuna dair herhagi bir birinci el kaynak yoktur.^[24] İran dili konuştuklarına ait teori diğer kaynaklardaki isikitçe sözlükler üzerinden yapılmış, arkeolojik antropolojik ve diğer bilim dalları ile desteklenmemiştir. Bu teori linguistik üzerie kuruludur.Fakat o konuda da yeterli bilimselliğe sahip değildir. İskitlerin İran diili iddasındaki yazarlar derledikleri iskitçe kelimelerin ancak 3 te birini iran dili ile açıklayabilmektedirler. İskit kültür ve uygurlarlığı ondan sonra gelen Türk devlet ve halklarında yer bulmuştur. ^[31]



Kaynaklar

İskitler hakkında bir çok kaynakta bilgi vardır. Yunan, Asur ,Pers ve Hint kaynaklarında İskitlerden bahsedilmiştir. Herodot Tarih eserinde İskitlerin Asya'dan geldiklerini ve Massagetlerin baskısı ile batıya göç etmeye zorlandıklarını belirtmektedir.^{[32][33][34][32][35]}

İskitler, tarihi kayıtlara göre, ilk önce M.Ö. 680 yıllarında Kafkas geçitlerinden aşıp Kür Irmağı boylarına yayıldılar.^[35]

Heredot'un ifadesine göre İskitler, Kafkasları doğudan dolaşarak Hazar Denizi'ni izlemişler, Derbent Geçidi'nden geçerek Kimmerlerin ardından Ö Asya'ya girmişlerdir.^[36]

M. Ö. 645 - M. Ö. 617 yıllar arasında Suriye ve Filistin'e de girmiştir.^[33]

İskitler, M.Ö. 7. yüzyılda Avrupa ile Asya'nın batı kesiminde, Tanrı Dağları ve Fergana Vadisi arasındaki bölgede yaşamışlardır.^[37]



Kültür ve Uygarlık

Hem kurganlardan çıkan arkeolojik kalıntılar, hem de Heredot'un tarih kitabı ile benzeri kaynaklar İskitlerin bir kısmının atlı göçebe bir kısmının ise çiftçi bir hayat yaşadığını göstermektedir.^[38] Göçebe İskitler at, sığır ve koyun yetiştirmiştir. Heredot, İskitlerin at sütü içtiklerni yazmıştır. İskitler yaşadıkları dönem boyunca domuz yetiştirmemiş ve domuz yememişlerdir. Çiftçi İskitler buğday ve arpa gibi tarım ürünleri yetiştirmişlerdir. Grek (yunan) site devletleri ile yapılan ticaretten dolayı çiftçi İskitlerin üretikleri buğdayın yarısını bu ticaret için ürettikleri anlaşılmaktadır.

Çiftçi İskitler bildiğimiz anlamda yerleşik değildirler. Yarı göçebelerdi. Fakat hasat zamanı bir araya gelip toplanırlardı.

İskitlerin kuruluş evresinde kölecilik veya kölelik yoktur. Ancak ilerleyen zamanlarda tarımda çalıştırmak ve özellikle Yunanlılara satmak için köle bulundurdukları veya topladıkları bilinmektedir.

Göçebe İskitler yurt adı verilen çadırlarda kalırlardı. At tarafında çekilen hareketli ve tekerlekli yurtlarda vardı. Göç zamanı kadın ve çocuklar bu hareketli yurdun içinde kalır erkekler atı sürerlerdi.

İskitler pişmiş topraktan kap kacak yapmayı biliyorlardı. Kurganlarda İskit hayvan üslubu ile işlenmiş pişmiş topraktan kap kacak bulunmuştur.

İskitler maden işlemeyi biliyorlardı. Bronz ve bakırı sıcak (eriterek) demiri soğuk işleyebiliyorlardı. Çeşitli kurganlardan bulunan altın eşyalar altını da iyi bir şekilde işlediklerini göstermektedir. Maden eritmede kullanılan odun kömürünü de kendileri üretmişlerdir.

İskitler atlı okçu idiler. Ok ve yay en bilinen silahları idi. Bunların yanında kısa kılıç ve mızrak da kullanmışlardır. Herodot onların aybalta (teber) da kullandığını yazmıştır. İlk zamanlarda ordularında piyadelerin sayısı son derece az olmasına rağmen sonraları sayısı artmıştır. Silahları ile gömülmüş çok sayıda kadın kurganı bulunduğundan dolayı iskitlerde kadınların da savaştığı, savaşçı kadınların bulunduğu bilinen bir gerçektir.^[39]



İskitler ve Ticaret

Daha iskitler ortada yok iken Miken dönemi Greklerinin Karadeniz'in kuzeyine ticaret yapmak amacıyla seferler yaptıkları bilinmektedir. Homeros'un İlyada ve Odysseia da bu olaydan bahsedilmektedir.Ne varki iskitler gibi bir devlet kurulana kadar yapılan bu ticaretin son derece az olduğu görülmektedir. İskitlerin en büyük ve en önemli ticari partneri Grek site devletleridir. İskitlerin Yunanlılara sattığı malların başında buğday gelirdi. M.Ö. 4. ve 3. yüzyıla kadar buğdayın bu birinciliği korundu. Mısır devletinin de o dönemde buğday ticaretinde rekabetçi olarak girmesi iskitlerin buğday ticaretinde düşüşe yol açmıştır. İskitlerin ihraç ettikleri diğer önenmli mallar ise canlı hayvan, deri , kürk ve kölelerdi. Köleler genelde yapılan savaş ve akınlarla çevredeki sarmat got gibi kabilelerden elde edilirdi. Ayrıca bazı iskitlerlerinde krali iskitler tarafından köle olarak satıldığı bilinmektedir.

Yunanlar'ın İskitlere sattığı malların başında şarap gelirdi. İskitlerin kuruluş aşamasından beri bu şarap ticaretinin sürdüğü bilinmektedir. İskitler şarabı sevmiş ve benimsemişlerdir. Şarabın dışındaki diğer önenmli mallar zeytinyağı, kap kacak ve amforalardır.



İskitlerin Dili

Herodotun sayesinde İskitlerin bazı kişilik ve tanrısal isimleri bilinir. Ayrıca Susa antik İran şehirinde Ahameniş İmparatorluğundan kalma çivi yazılı kitabeler bulunmaktadır. Hystaspes'in Oğlu I.Darius bu yazıtlarda kendine özgü bir türde İskit dilini bıraktı.^[40][41]

Kaynaklar

[1] Balaban, Ayhan. İskit, Hun ve Göktürklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat. T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Çağ Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2006. URL:http://fef.kafkas.edu.tr/sosyb/tde/halk_bilimi/makaleler/kultur_med/kultur_med%20(20).pdf
[2] Animal style art from Emma C. Bunker, Bruce Chatwin, Ann Elizabeth Farkas, East to West: catalogue of an exhibition, Sayı 4, Asia Society; Distributed by New York Graphic Society, 1970, p. 19.
[3] C. Scott Littleton,Linda A. Malcor, From Scythia to Camelot: a radical reassessment of the legends of King, Taylor & Francis, ISBN 978-0-8153-3566-5, p. 3.
[4] D. Brendan Nagle, Stanley Mayer Burstein, Readings in Greek history: sources and interpretations, Oxford University Press, 2007, ISBN 978-0-19-517825-8, p. 26.
[5]Peter B. Golden, Edited by Lars Johanson, Christiane Bulut Turkic-Iranian contact areas: historical and linguistic aspects, Otto Harrassowitz Verlag, 2006, ISBN 3-447-05276-7 after 1.1.2007: 978-3-447-05276-4, p.18
[6] H. Celâl Güzel, Ali Birinci, Genel Türk tarihi, 1. cilt, Yeni Türkiye, 2002, s.485
[7] The Turks. Volume 1: Early Ages. Part 3: Old nomads of the steppes: Scythian age in Eurasia. Prof. Dr. A. Chay - Prof. Dr. I. Durmus, Scythians, Yeni Türkiye, Ankara 2002, s.147-166], ISBN 975-6782-56-0)
[8] Mirfatih Zekiyev Türklerin ve Tatarların kökeni syf; 143-178 Selenge yayınları Ağustos 2007
[9] Tarhan, M. Taner - "Ö Asya Dünyası'nda İlk Türkler Kimmerler ve İskitler" Türkler Ansiklopedisi, C. I, Ankara 2002, s. 597
[10] Kazi Laypanov / İsmail Miziyev Türk Halklarının kökeni Selenge yaınları 2008 syf 77-101
[11] GÜLER, Ali 2001 Türklük Bilgisi, Tamga Yayıncılık, ANKARA 34
[12] MEMİŞ, Ekrem1987 İskitler'in Tarihi, Selçuk Üniversitesi Yayınları, KONYA syf 79-80
[13] Cahill, Patricia A. Unto the breach: martial formations, historical trauma, and the early modern stage (2008), Oxford University Press, sf. 45
[14] a b The geography system of Herodotus examined and explained, by a comparison James Rennell.
[15] Victor Shnirelman, "The Politics of a Name: Between Consolidation and Separation in the Northern Caucasus", Acta slavica iaponica: Journal of Slavic Research Center, Hokkaido University, Vol. 23, Hokkaido University, 2006, p. 47. Ossetian phenomenon inherited from their Scythian-Alan ancestors...
[16] Йоахим Херрманн,Unesco, Эрик Жüрчер, op. cit., p. 182.
[17] Херрманн, Unesco, Эрик Жüрчер, History of Humanity: From the seventh century BC to the seventh century AD, Routledge, 1996, ISBN 9789231028120, p. 181. Scythians were Iranian peoples
[18] Andrew Bell-Fialkoff, Andrew Villen Bell, The role of migration in the history of the Eurasian steppe: sedentary civilization vs. "barbarian" and nomad, Vol. 1: Role Migrant History Eurasian Step, Palgrave Macmillan, 2000, ISBN 978-0-312-21207-0, p. 379. Eastern-Iranian nomadic peoples
[19] Paul Robert Magocsi, A history of Ukraine, University of Toronto Press, 1996, ISBN 978-0-8020-7820-9, p. 28. a branch of Iranian people
[20] Mykhaĭlo Hrushevsʹkyĭ, Andrzej Poppe, Marta Skorupsky, Uliana M. Pasicznyk, Frank E. Sysyn, History of Ukraine-Rus': From prehistory to the eleventh century, Canadian Institute of Ukrainian Studies Press, 1997, ISBN 978-1-895571-22-6, p. 83. Scythians were an Iranian people
[21] Hermann Parzinger: Die Skythen (Almanca). Beck Yayınevi, Münih 2004. ISBN 3-406-50842-1
[22] Scythians is pronounced /'sɪθɪən/ or /'sɪðɪən/. Scyths are pronounced /'sɪθs/ From Greek Σκύθης. Note Scytho- /'saɪθəʊ/ in composition (OED).
[23] Scythian mummy shown in Germany, BBC News
[24] a b Mirfatih zekiyev age.
[25] The history of greece Mitford W. syf 419
[26] R.latama 1854 yılı Rus coğrafya cemiyetini belleteni
[27] İzvestiya drevnix psateley syf 800
[28] Prokopiy kesariysky, Voyna s Gotami s 381
[29] Simokatta F.İstoriya s 106
[30] Povest vremennıx let. syf 28
[31] Miziyev age.
[32] a b Sulimirski, T. "The Scyths" in Cambridge History of Iran, vol. 2: 149-99 http://www.azargoshnasp.net/history/Scythians/scyth1.htm
[33] a b Herodotus 4.11 trans. G. Rawlinson.
[34] Oswald Szemerényi, "Four old Iranian ethnic names: Scythian - Skudra - Sogdian - Saka" (Sitzungsberichte der Österreichischen Akademie der Wissenschaften 371), Vienna, 1980 = Scripta minora, vol. 4, pp. 2051-2093. http://www.azargoshnasp.net/history/Scythians/fouroldiranianethnicnames.pdf
[35] a b Grousset, Rene. "The empire of the Steppes," Rutgers University Press, 1989, pg 19Jacbonson, Esther. "The Art of Scythians," Brill Academic Publishers, 1995, pg 63 ISBN 90-04-09856-9Gamkrelidze and Ivanov Indo-European and the Indo-Europeans: A Reconstruction and Historical Typological Analysis of a Proto-Language and Proto-Culture (Parts I and II). Tbilisi State University., 1984Mallory, J.P. . In Search of the Indo-Europeans: Language Archeology and Myth. Thames and Hudson. Read Chapter 2 and see 51-53 for a quick reference.(1989)Newark, T. The Barbarians: Warriors and wars of the Dark Ages, Blandford: New York. See pages 65, 85, 87, 119-139. ,1985Renfrew, C. Archeology and Language: The Puzzle of Indo-European origins, Cambridge University Press, 1988Abaev, V.I. and H. W. Bailey, "Alans," Encyclopaedia Iranica, Vol. 1. pp. 801-803. ; Great Soviet Encyclopedia, (translation of the 3rd Russian-language edition), 31 vols., New York, 1973-1983.Vogelsang, W J The rise & organisation of the Achaemenid empire – the eastern evidence (Studies in the History of the Ancient Near East Vol. III). Leiden: Brill. pp. 344., 1992 ISBN 90-04-09682-5.Sinor, Denis. Inner Asia: History – Civilization – Languages, Routledge, 1997 pg 82 ISBN 0-7007-0896-0 ; "Scythian." (2006). In Encyclopædia Britannica. Retrieved September 7, 2006, from Encyclopædia Britannica Premium ServiceMasica, Colin P. The Indo-Aryan Languages, Cambridge University Press, 1993, pg 48 ISBN 0-521-29944-6
[36] Kaynak hatası: Geçersiz ref etiketi; tez1 isimli refler için metin temin edilmemiş (Bkz: Kaynak gösterme)
[37] Scythian, member of a nomadic people originally of Iranian people who migrated from Central Asia to southern Russia in the 8th and 7th centuries BC - The New Encyclopedia Britannica, 15th edition - Micropaedia on "Scythian", 10:576
[38] Antony Karasulas, Edited by Ruth Sheppard Mounted archers of the Steppe 600 BC-AD 1300, Osprey Publishing Ltd., 2004, ISBN 1-84176-809-X
[39] buradaki bilgilerin büyük çoğunluğunun kaynağı heredotun tarih kitabı ile Boris Nikolayeviç Grakov un selenge yayınlarından çıkan iskitler kitabıdır.
[40] Niels Ludvig Westergaard: About the oldest period of Indian history with regard to the literature; About Buddha's year of death and other times in the earlier history of India: two treatises, 1862, p.2
[41] A.D. Mordtmann, «About the cuneiform inscriptions of the second kind«, ZDMG XXIV, 1870, p. 50