Yahudilikte Temel Kavramlar,

Yahudilikte Temel Kavramlar

Mistva 3

MİTSVALARDAN BAZILARI: Bu bölümde, yapılması ve yapılmaması Tora'da emredilen mitsvotun birçoğu; belirli bir gruplandırma dahilinde ve Tora'daki ilgili Bap'a atıfta bulunmak kaydıyla, yaklaşık bir açıklama şeklinde zikredilmiştir. (Özellikle Mişkan ve Bet Amikdaş'ın varlığında geçerli olan, bu mabetlerle ilgili olan, ayrıca korbanları, kahinleri, bazı temizlik kaidelerini, tarihsel olayları, esirleri, bazı ritüelleri, vb. içeren bazı mitsvot, günümüzde güncelliğini yitirmiştir.)

Yapılması zorunlu olan:

1. Emirler: (248 tanedir):

a) Tanrı'yla ilgili emirler: Yahudi kişi, Tanrı'nın varlığına inanmak (Çıkış, 20:2); O'nun birliğini (Tesniye, 6:4) kabul etmek mecburiyetindedir; O'nu sevmeli (Tesniye, 6:5), O'ndan korkmalı (Tesniye, 6:13) ve O'na hizmet ve ibadet etmelidir. (Çıkış 23:25; Tesniye 11:13, 6:13 ve 13:5)... kişi eylemlerinde Tanrı'yı taklit etmeli (Tesniye 28:9) ve O'nun ismini kutsallaştırmalıdır. (Levililer, 22:32)

b) Tora ile ilgili emirler: Yahudi kişi "Şema"yı her sabah ve akşam söylemeli (Tesniye 6:7), Tora'yı öğrenmeli ve başkalarına öğretmelidir. (Tesniye, 6:7) "Tefilin"i başına (Tesniye, 6: ve koluna (Tesniye, 6: bağlamalıdır. Giysileri için tsitsit oluşturmalı (Sayılar, 15:38) ve kapı süvesine bir mezuza yerleştirmelidir (Tesniye, 6:9)... Her Yahudi'nin Tora'sı (tomarları) olmalıdır. (Tesniye, 31:19). Kişi, yemek yedikten sonra Tanrı'ya şükretmelidir (Birkat Amazon). (Tesniye, 8:10)

c) Makdis (Mişkan) ve Kâhinlerle ilgili emirler: Yahudiler bir makdis inşa etmeli (Çıkış, 25: ve Tanrı makdisine saygı göstermelidirler. (Levililer, 19:30) Makdis, her zaman koruma altında tutulmalı (Sayılar, 18:4) ve Levililer onun içinde özel görevlerini yerine getirmelidirler (Sayılar, 18:23). Tapınağa girmeden veya özel görevlerini yerine getirmeden, kâhinler ellerini ve ayaklarını yıkamalıdırlar. (Çıkış, 30:19); ayrıca her gün Menora'yı yakmalıdırlar (Çıkış, 27:21). Kâhinler, Yisraeloğulları'nı kutsamalı (Sayılar, 6:23) ve huzur ekmeğini sofranın önüne koymalıdırlar. (Çıkış, 25:30)

d) Korbanlarla ilgili emirler: "Tamid" korbanı günde iki kez sunulmalı (Sayılar, 28:3) ve Yüksek Kâhin ayrıca günde iki kez "yemek" sunusu takdim etmelidir. (Levililer, 6:13) Her Şabat günü ek bir sunu ("musaf") (Sayılar 28:9); her ayın başında (sayılar 28:11) ve Pesah'ın yedi gününün her bir gününde (Levililer, 23:36) ek bir sunu takdim edilmelidir... Şavuot'ta bir "musaf" (Sayılar, 28: 26-27) ve bir ekmek de bir ikame sunusu olarak takdim edilmelidir. (Levililer, 23:17)... Her Yahudi erkeği, Tanrı önünde yılda üç kez bayram kutlama görevi yapmalı (Çıkış; 23:14) ve Üç Hac bayramında da hazır bulunmalıdır. (Çıkış, 34:23; Tesniye 16:16) Kişi bayramlarda sevinci yaşamalıdır. (Tesniye, 16:14) 

Mistva 4

Kâhinler grubu, kararında hata yaparsa; üyeleri tarafından bir günah sunusu takdim edilmelidir. (Levililer, 4:13) Böyle bir sunu, bilmeden bir "karet" yasağını (başka bir deyimle kasten ihlâl edildiği taktirde "karet" oluşturan) ihlâl eden bir kişi tarafından da takdim edilmelidir. (Levililer, 4:27) Böyle bir yasağın ihlâl edilip edilmediği tereddüt konusu olduğunda, "geçici" bir suç sunusu takdim edilmelidir. (Levililer, 5:17-18)

Mistva 5

h) Zirai yıl ile ilgili emirler: Yedinci yılda ("şemita") toprakta yetişen her ürün sahipsizdir ve herkese aittir (çıkış, 23:11); tarlalar nadasa bırakılmalıdır ve toprağı işleyemezsiniz (Çıkış, 34:21). (Toprağın) Yovel senesini (50.) kutsal addetmeniz ve o yılın Yom Kipur'unda Şofar çalmanız ve tüm İbrani kölelerini özgür bırakmanız gereklidir. (Levililer, 25:9) Yovel senesinde bütün araziler atalarından kalan sahiplerine iade edilecektir (Levililer, 25:24) ve genel olarak surlarla çevrili bir kentte bir satıcı satış senesi içinde bir evi geri satın alma hakkına sahiptir (Levililer, 25:29-30)... Yedinci sene bütün borçları ibra edilir. (Tesniye, 15:3) Fakat bir yabancı tarafından yapılmış bir borcun ödenmesi sıkıştırılabilir. (Tesniye 15:3)

i) Yenecek hayvanlarla ilgili emirler: Bir hayvanı keseceğiniz zaman, kâhine payını vermelisiniz (Tesniye, 18:3); aynı zamanda sürünün ilkini de ona vermelisiniz. (Tesniye, 18:4) Bir kuş yuvasını alırsan, ana kuşu serbest bırak (Tesniye, 22:7). (Yediklerinizin arasında) Hayvanların (Levililer, 11:2), kümes hayvanlarının (Tesniye 14:11), kanatlı haşaratın (Levililer, 11:21) ve balıkların (Levililer, 11:9) olup olmadıklarını inceleyiniz.

j) Bayramlarla ilgili emirler: Şabat günü dinlenmelisiniz (Çıkış, 28:12) ve başlangıcını ve bitimini kutsal addetmelisiniz (Çıkış, 20:. Nisan'ın 14. günü sahip olduğunuz tüm mayalı gıdaları ortadan kaldırmalısınız (Çıkış, 12:15) ve 15. akşamında Mısır'dan çıkışın öyküsünü anlatmalısınız (Çıkış, 13:; o akşam matsa yemelisiniz (Çıkış, 12:18), Pesah'ın birinci (Çıkış 12:16) ve yedinci (Çıkış, 12:16) günlerinde dinlenmelisiniz. Omer'in ilk gününden (16 Nisan) itibaren 49 gün sayacaksınız (Levililer, 23:35). Şavuot'ta (Levililer, 23) ve Roş Aşana'da (Levililer, 23:24) dinlenmelisiniz; Yom Kipur'da oruç tutmalısınız (Levililer, 16:29) ve "dinlenmelisiniz" (bir anlamda kendinizi maneviyata da vereceksiniz.) (Levililer, 16:29, 31). Ayrıca Sukot'un ilk (Levililer, 23:35) ve sekizinci (Levililer, 23:36) günü de dinlenmelisiniz. Bu bayram süresince çardaklarda yaşayacaksınız (Levililer, 23:40) ve dört cinsi alacaksınız. Roş Aşana'da "Şofar"ın sesini işitmelisiniz. (Sayılar, 29.1)

Hırsızlık veya yalan yere yemin etmek ve bu türden günahlarla ilgili olarak; bir suç sunusu takdim edilmelidir. (Levililer, 5:15) Kişi, Tanrı önünde günahlarını itiraf etmeli ve pişmanlık duymalıdır. (Sayılar, 5:6-7) Cinsel organından bir akıntısı olan bir erkek (Levililer, 17:13-15) veya bir kadın (Levililer, 15:28-29), bir sunu getirmelidirler; bir kadın da doğumdan sonra bir sunu getirmelidir (Levililer, 12:6)... Temiz (izin verilmiş) sığırın ilk doğanları kutsaldır ve kurban edilmelidir (Çıkış, 13:2)... Kahinler, yemek sunularından ve suç sunularından artakalanları yemeli (Çıkış, 29:33) fakat dinsel uygulama bakımından kirli olan (Levililer 7:19) veya zamanında yenmemiş (Levililer 7:17) etler yakılmalıdır.

e) Adaklar ile ilgili emirler: Bir Nazir, kendini Tanrı'ya ayırdığı süreç zarfında saçlarını uzatmalı (Sayılar, 6:6), bu süre bitince, başını traş etmeli ve korbanını sunmalıdır (Sayılar, 6:18) Bir adam adaklarına ve yeminlerine saygı göstermelidir (Tesniye, 23: 23); bunları yasa uyarınca ancak bir hakim iptal edebilir. (Sayılar, 30:3)

f) Ritüel temizlik ile ilgili emirler: Her kim bir leşe (Levililer, 11:8 ve 24) veya sekiz tür sürüngenden birine (Levililer, 11:29-31) dokunursa, ritüel olarak kirli olur; ritüel bakımdan temiz olmayan bir cisimle temas eden yiyecek de kirli addedilir. (Levililer, 11:34) Adet gören (Levililer, 15:19) ve çocuk doğurduktan sonra (loğusa) yatan (Levililer, 12:2) kadınlar, ritüel bakımdan temiz değildirler. Bir cüzzamlı (Levililer, 13:3), bir cüzzamlının giysisi (Levililer, 13:51) ve cüzzamlının kaldığı ev (Levililer, 14:44) bunların hepsi ritüel bakıdan kirlidir.

Bir akıntısı olan (Levililer, 15:2) (semen gibi) (Levililer, 15:16) adam, temiz değildir. Bir akıntısı olan kadın da temiz değildir. (Levililer, 15:19) Bir insan cesedi ritüel olarak temiz değildir. (Sayılar, 19:14) Arındırma suyu murdar olanı saflaştırır (Sayılar, 19:13, 21) fakat temiz olanı ritüel bakımdan kirli kılar. Ritüel suya dalma (Mikve'ye girme) ile ritüel olarak temizlenme, bir mitsvadır. (Levililer, 15:16)

g) Makdise yapılan bağışlarla ilgili emirler: Şayet bir insan elindeki değeri Tapınağa vermeyi taahhüt etmişse, öyle yapmalıdır. (Levililer, 27: 2-8). Şayet bir adam; temiz olmayan bir hayvan (Levililer, 27:14), bir ev (Levililer, 27:14) veya bir arazi (Levililer, 27:16) vereceğini beyan ederse, bedellerini kahin tarafından saptanmış olarak parasal şekilde vermelidir. Tarlanızın ekinini biçtiğinizde köşelerini büsbütün biçmeyeceksiniz (Levililer, 19:9); elinizden düşen başakları (Levililer, 19:9), unutulan sapları (Tesniye, 24:19), bağ bozumundan düşen meyvaları (Levililer, 19:19), fakirlere bırakacaksınız. İlk meyvalar ayrılmalı ve Makdis'e getirilmelidir (Çıkış, 23:19) ve aynı zamanda büyük sunuyu ("teruma") da ayırmalı ve kahinlere vermelisiniz (Tesniye, 18:4), ürününüzün bir ondalığını Leviler'e (Levililer 27:30, Sayılar, 18:24) vermelisiniz ve ayrılacak ikinci bir ondalık da, yalnız Yeruşalayim'de yenebilecektir. (Tesniye, 14:22) Leviler, kendilerine düşen onda birini kahinlere verecektir. (Sayılar, 18:26) Yedi senelik dönencenin üçüncü ve altıncı yıllarında ikinci kesirin yerine fakirler için bir kesir ayırmalısınız (Tesniye, 14:28)...

Mistva 6

k) Toplumla ilgili emirler: Her erkek her yıl Tanrı'ya canın fidyesi olarak Makdis'e yarım şekel vermelidir. (Çıkış, 30: 12-13) Bir Peygamber'e itaat etmelisiniz (Tesniye 18:15) ve bir kral tayin etmelisiniz. (Tesniye, 17:15) Ayrıca kâhinler topluluğuna itaat etmelisiniz (Tesniye, 17:11). Adaleti bölmeden çoğunluğa uyunuz (Çıkış, 23:2)... Her kim şahit olabileceğinin farkındaysa, şahit olarak mahkemeye müracaat etmelidir. (Levililer, 5:1) Bir insan katledilmiş olarak bulunursa ve katil ele geçirilemezse, "genç ineğin boynunun kırılması" geleneği yerine getirilecektir. (Tesniye 21: 4). (Kasten olmamak kaydıyla) Adam öldürmüş kişinin sığınması için altı şehir (Are Miklat) oluşturulmalıdır (Tesniye, 19:3).

l) Putperestlikle ilgili emirler: Putperestlik ve buna bağlı olan şeyler ve kimseler imha edilmeli (Tesniye, 12:2, 7:5) ve yoldan çıkmış bir kent yasaya göre muamele görmelidir (Tesniye, 13:17). Sana yedi Kenaan ulusunu imha etmen (Tesniye, 25:17 ve Amalek'in hatırasını ortadan yok etmen ve Yisraeloğulları'na neler yaptıklarını hatırlaman emredildi (Tesniye, 25:19 ve Tesniye 25:17).

m) Savaşla ilgili emirler: Tora'da emredilen savaşların haricindekiler için talimatlara uyulmalı (Tesniye, 20:11-12) ve savaş zamanındaki özel görevler için bir kâhin atanmalıdır. (Tesniye, 20:2) Ordugâh, Tanrı'nın mevcut kutsallığına yaraşır bir durumda muhafaza edilmelidir. (Tesniye, 23: 14-15) Bu maksatla her askere gerekli teçhizat sağlanmalıdır. (Tesniye, 23:14)

n) Sosyal konularla ilgili emirler: Çalınmış bir mal sahibine iade edilmelidir (Levililer, 6:3). Fakirlere yardım ediniz (Tesniye, 15:8, Levililer 25:35-35). Bir İbrani köle azad edildiği zaman, kendisine hediyeler verilmelidir. (Tesniye, 15:14). Fakirlere faiz almadan borç veriniz (Çıkış, 22:24); yabancıya faiz karşılığında borç verebilirsin (Tesniye, 23:20)... İşçiye ücretlerini zamanında öde (Tesniye, 24:15); ona işlediği üründen yiyebilmesine izin ver (Tesniye, 23:24-25). Bir hayvanın üzerindeki yükün boşaltılmasında gerekliyse yardımcı olmanız lazımdır (Çıkış, 23:5) ve ayrıca bir adamın veya hayvanın yüklenmesine de yardımcı olmalısınız (Tesniye, 22:4). Günahkârı ispat etmeniz gereklidir (Levililer, 19:17) fakat arkadaşınızı kendiniz kadar sevmelisiniz (Levililer, 19:18). Dininize giren kişiyi sevmeniz size emredilmiştir (Tesniye 10:19). Dirhemleriniz ve ölçüleriniz doğru olmalıdır (Levililer, 19:36).

o) Aile ile ilgili emirler: Deneyimli, akıllı yaşlıya hürmet ediniz (Levililer, 19:32); anne ve babanıza saygı gösteriniz (Çıkış, 20:12) ve onlardan korkunuz (Levililer, 19:3). İnsan soyunu evlenerek sürdürmek mecburiyetindesiniz (Yaratılış, 1:28) ve bunu yasaya göre yapmalısınız (Tesniye, 24:1). Erkek çocuklar sünnet edilmelidir (Yaratılış, 17:10, Levililer, 12:3). Şayet bir adam çocuksuz olarak ölürse, onun erkek kardeşi ya onun dul eşi ile evlenmeli (Tesniye, 25:5), ya da serbest bırakmalıdır ("halitsa") (Tesniye, 25:9). Bir bakireyi iğfal eden onunla evlenmeli ve ondan hiçbir zaman boşanmamalıdır (Tesniye, 22:29). Şayet bir adam karısını haksız yere evlilik dışı ilişkiyle suçlarsa, kırbaçlanacak ve onu hiçbir zaman boşayamayacaktır (Tesniye, 22:18, 19). Boşanma, ancak yazılı bir evrakla gerçekleşir (Tesniye, 24:1). Zina yaptığından şüphe edilen kadının gerekli araştırmadan geçmesi icap eder (Sayılar, 5:15-27).

Kaynaklar

[1] "Yahudilik Ansiklopedisi", Cilt I, II, III Yusuf Besalel